Eindelijk een inhoudelijk debat over God Bewijzen

Geen betere plaats om over God te spreken dan in de kerk. Terwijl ik de oude en statige St. Joriskerk in Amersfoort binnenloop gaat de kerk net uit. In de ruime consistorie staan twee zware houten tafels tegen elkaar met er omheen sierlijke houten stoelen met groen leren bekleding. Op de tafel liggen verschillende exemplaren van God Bewijzen. Sommige zien er nog gloednieuw uit, andere zijn al bijna kapot gelezen. Dat van Bram van Dijk die de middag organiseerde wel het meest.

De twee tafels staan vol met kopjes en thermoskannen met koffie en thee. “Zullen we maar beginnen?” vraagt ThaFizzy, die de middag modereert. Hij gaat bij zijn plek aan de tafel staan waar zijn versie van God Bewijzen ligt, vol met kleurige ‘highlight tabs’.

Het duurt even voordat iedereen zit. Een enkeling schenkt zichzelf nog snel even een kop koffie of thee in. Het is inmiddels tien over twee, een verlate deelnemer aan het gesprek haast zich naar binnen. Slechts één van de ongeveer twintig aanwezigen blijkt geen lezer van Goedgelovig te zijn, zij kwam het gesprek tegen op de Facebookpagina van Rik Peels.

Bewijs

“Om jezelf te introduceren heb ik twee vragen,”, zegt ThaFizzy tegen Bram, nadat hij het verloop van de middag heeft uitgelegd, “die ik daarna ook aan Stefan en Rik zal stellen: Wat heb je met het christelijk geloof en wanneer vind je iets bewezen?” Bram, Stefan en Rik zijn het over de tweede vraag behoorlijk eens: de term ‘bewezen’ is problematisch, een norm die in de filosofie niet gebruikt wordt. Zowel Bram als Rik gebruiken liever de term plausibiliteit.

Met deze moeite trapt ook het eerste hoofdstuk af, dat over de ‘bewijslast’ gaat. “Ik herken het hoofdstuk helemaal niet in die samenvatting”, zegt Stefan Paas als ThaFizzy het hoofdstuk in een paar woorden probeert te persen. “Misschien wil jij het even aanvullen?” vraagt Rik hem. “Het probleem zit hem in die term ‘bewijslast’,” vervolgt Stefan: “Wij geven in hoofdstuk 1 een voorzet: Geloof in een hogere macht is natuurlijk aangelegd. Wat wij ons afvragen is: Wat is het gevolg als je die natuurlijke neiging inbedt in een traditie? Dat gevolg is best aardig, eigenlijk.” “Die vraag naar bewijslast gaat over iemand die gelooft in God, niet over iemand die anderen van zijn of haar geloof probeert te overtuigen,” vult Rik Peels aan. Bram: “Zo kan ik er beter in meegaan.”

Omstreden

Bram zelf heeft drie tegenwerpingen voorbereid voor het eerste hoofdstuk, ‘een verhaal in drie punten, in goede gereformeerde traditie’, zegt hij zelf: 1. Waarom moet er überhaupt ergens een bewijslast neergelegd worden? 2. Er is geen objectieve methode om ergens de bewijslast neer te leggen. Waarom hoeft iets wat gezond en nuttig is niet beargumenteerd? 3. Er is een grote discrepantie tussen het abstracte van de aanleg in godsgeloof, terwijl het gezonde en nuttige door empirisch onderzoek vastgesteld wordt, met echte mensen.

“Leuk zeg, er is nog niemand zo serieus op het boek ingegaan. Je hebt het echt goed gelezen,” reageert Stefan Paas enthousiast. “Waarom wordt die bewijslast in hoofdstuk 1 behandeld? Als een onderwerp dat in een maatschappij sociaal-cultureel omstreden is, dan moet je extra je best doen om het te verdedigen. Dat geldt voor geloof in God ook. Dat zetten we in het eerste hoofdstuk recht: Er is op zich niet zoveel mis met geloof in God. Dat is ook meteen ons openingsbod. Als we zeggen dat de bewijslast bij de atheïst ligt, betekent dit niet dat wij vervolgens achterover leunen en zeggen: ‘Komt u maar’. Anders waren we gelijk begonnen in hoofdstuk drie.”

“Waarom zou je iets niet doen als het natuurlijk is en – indien goed gecultiveerd- ook gezond en nuttig?” vraagt Stefan zich af bij punt twee. “Godsgeloof is bij de meeste mensen van nature ingebouwd en dus niet het gevolg van indoctrinatie. Wel speelt opvoeding een belangrijke rol in het cultiveren ervan, zoals ook bij de aanleg voor sport of kunst.” Rik: “Jouw vraag, die ik echt heel goed vind, is ook toepasbaar op muziek. Is het nuttig? Als je antwoord zoekt, dan kijk je naar iemand die deze aanleg ontwikkeld heeft.”

Goede God

Steeds proberen Bram en Stefan en Rik inzicht te krijgen in de opvattingen van de ander, al is daarmee de soms fundamentele kritiek niet zomaar weg. De andere deelnemers, ik incluis, komen inhoudelijk vaker tekort, hebben het boek minder goed gelezen, sommigen zijn er zelfs helemaal niet aan toegekomen.

Hoofdstuk twee blijkt erg technisch, gelukkig nog verlicht doordat er tijdens het gesprek soesjes worden gebracht. Bram geeft aan vooral blij te zijn dat expliciet gezegd wordt dat ook iemands atheïsme – Paas geeft aan dit eerder agnosticisme te noemen – intellectueel gerechtvaardigd kan zijn, wat hij in het boek niet tegengekomen was.

Na de pauze volgt bespreking van het dikste hoofdstuk, over argumenten tegen geloven. Dit kost uiteindelijk zoveel tijd dat de hoofdstukken vier en vijf niet behandeld kunnen worden. “Helaas,” meent Bram, “vooral hoofdstuk vier had ik graag besproken.” “Mijn grote bezwaar tegen het sceptisch theïsme is dat het een goede God veronderstelt,” werpt Bram onder meer tegen, als het probleem van het lijden besproken wordt. Sceptisch theïsme gaat er vanuit dat we veelal niet kunnen weten waarom God iets doet. “Het lijkt bescheiden,” vindt Bram, “waarom is het atheïsme zo arrogant wel te denken het te weten? Maar is wel alle lijden zinvol?”

“Niet om stroop te smeren”, zegt Stefan, “maar opnieuw een hele goede vraag.” “De Bijbel geeft geen algemene theorie over het lijden” geeft Rik aan en Stefan gaat verder: “We gaan in tegen de vraag: Hoe kan het kwaad bestaan met een goede alwetende en almachtige God? Binnen die context moet ons antwoord begrepen worden. Atheïsten krijgen dat argument niet voor elkaar, omdat dan blijkt dat wij niet algoed en alwetend zijn. Sceptisch theïsme betekent gewoon: we weten het niet.” Deze verwijzing is één van de weinig directe verwijzingen naar het christendom tijdens het debat. Dat het ondertussen wel een belangrijke drijfveer is voor Stefan en Rik, is helder.

“Ik besef dat dit allemaal niet zo gemakkelijk is,” sluit Stefan af. “Weet wel dat we niet proberen jullie op een slinkse wijze het christendom in te trekken. Het maximale wat ons boek volgens mij doet is dat het redelijk is om het drempeltje naar een geloofstraditie te nemen.” “Ik vond dit veel plezieriger dan de debatten,” onthult Rik, “waarbij er veel meer met modder gegooid wordt.”

Evert te Winkel is journalist en kerkt bij een vrij sektarisch genootschap.